MODERNİZM VE DİL HAREKETLERİ: TÜRKİYE'DEKİ TOPLUM-DİLBİLİMSEL BİÇİMLENMELER

Abstract

Modernizm dönemlerindeki gelişmeler, toplumların yaşayış tarzında olduğu gibi bazı toplumların dillerinde de belirgin değişikliklere neden oldu. Bu süreçte, sanayileşme ve küreselleşmenin etkisiyle toplumsal yaşam alanları büyük şehirlerde artarken farklı etnik kökene ve dile sahip toplumların dil alışkanlıkları konusunda köklü değişimler gerçekleşti. Bazı toplumlar, zamanla ana dillerinden uzaklaşarak etkileşim yaşadıkları baskın toplumun dilini edindiler, öğrendiler. Anadilde algılayıcı ve gerileyici ikidillilik ve çokdillilik görünümü sergileyen toplumlar ortaya çıktı. Milliyetçilik ve ulus-devlet dili gölgesinde kalan, azınlık olarak belirtilen bazı toplum dilleri, ulus-devlet bütünlüğüne tehdit olabileceği endişesiyle karar vericiler tarafından kanunlarla yasaklandı. Modern dönemler içinde gelişen akımlara bağlı olarak dışlanıp, inkâr edilerek işlevselliğini belirli oranlarda yitiren dillere bakış açısı yakın tarihimizde değişmeye başladı. Çokdilliliğin ve dolayısıyla farklı toplumlara ait dillerin bir zenginlik olduğu, Avrupa ve Türkiye’deki karar vericiler tarafından kabul edilen bir görüş haline geldi. Çokdilliliğin yaygınlaşması ve farklı etnik toplumların dillerinin öğretilmesi için yapılan çalışmalar desteklenmeye başlandı. Bu bağlamda Avrupa Birliği tarafından desteklenen ve Türkiye’de gerçekleştirdiğimiz Avrupa’da Çokdilli Eğitime Yaklaşımlar adlı proje verilerine göre, birinci dil yetkinliği iyi düzeyde olan çocukların, birinci dil etkisine bağlı olarak ikinci dildeki yetkinlikleri de daha iyi olmaktaydı. Buna karşın, birinci dil yetkinlikleri iyi olmayan çocukların ikinci dili kazanımlarında ve uygulamalarında zorlandıkları çeşitli dilbilimsel göstergelere bağlı olarak anlaşılmaktadır. Modernizmin ve küreselleşmenin kazanımlarına karşı bir ikilem olarak çokdillilik ve anadil önemi mücadelesi devam etmektedir. Öte yandan, küreselleşme sadece azınlık olarak değerlendirilen toplumların dillerini değil aynı zamanda ulus-devlet dillerini de tehdit eder duruma gelmiş bulunmaktadır. Dil hareketlerinin, çağın ve toplumların gereksinimlerine bağlı olarak uyarlama ve uyarlanmalarının devam edeceği anlaşılmaktadır.